Jak skutecznie dezynfekować dłonie? Żele i płyny do dezynfekcji rąk

Poradnik na skróty – jak skutecznie dezynfekować ręce? 

• Wybierz preparat do dezynfekcji zawierający przynajmniej 70% alkoholu.
• Jeśli możesz, najpierw umyj ręce wodą i mydłem. Brud obniża skuteczność dezynfekcji.
• Jeśli nie masz możliwości umycia rąk, a twoje dłonie są w widoczny sposób zabrudzone, to przed właściwą dezynfekcją rąk nałóż obficie płyn lub żel do dezynfekcji i zetrzyj go chusteczką, zanim wyschnie. Pozwoli to usunąć chociaż część brudu z rąk. 
• Nałóż na ręce porcję preparatu do dezynfekcji – przynajmniej 5 ml (mniej-więcej łyżeczkę).
• Rozprowadź dokładnie po całej powierzchni dłoni, po stronie spodniej i wierzchniej, między palcami – jak przy myciu rąk. Ważne, aby ręce były całe zwilżone preparatem przez co najmniej 20-30 sekund. Do celów medycznych – 30-60 sekund lub według instrukcji producenta.
• Jeśli skóra wyschnie za szybko, nałóż dodatkową porcję płynu lub żelu.
• Używanie zbyt małej ilości produktu i skracanie czasu dezynfekcji znacznie obniża jej skuteczność.

Preparaty do dezynfekcji na bazie alkoholu

Najskuteczniejsze do szybkiej dezynfekcji rąk są preparaty (płyny lub żele) zawierające alkohol w odpowiednim stężeniu – 62-80% wagowych, czyli 70-85% objętościowych. Jaka to różnica? O tym na końcu artykułu. 
Właściwe stężenie alkoholu jest kluczowe, ponieważ zbyt rozcieńczony roztwór nie będzie skuteczny. Stosowane alkohole to etanol lub izopropanol, lub ich mieszanina. Alkohole te mają porównywalną skuteczność, przy czym izopropanol (alkohol izopropylowy) ma ostrzejszy zapach, może też być nieco bardziej szkodliwy przy nadmiernym stosowaniu i wdychaniu oparów. Większość dostępnych na rynku preparatów zawiera odpowiednie stężenia alkoholu, szczególnie, jeśli są to produkty biobójcze, dopuszczone użytku medycznego (np. AHD 1000, Desderman Pure, Aniosgel 800); mają one właściwe certyfikaty. Żele i płyny kosmetyczne, do użytku osobistego (niemedycznego) nie mają takich certyfikatów, musimy więc polegać na deklaracji producenta. 

 

 

Jednak alkohol w wysokim stężeniu wysusza skórę i powoduje pieczenie, jeśli skóra jest podrażniona. Dlatego wiele preparatów zawiera substancje nawilżające i łagodzące – glicerynę, pantenol, wyciąg z aloesu itp. Nie wpływają one negatywnie na skuteczność dezynfekcji, a zapobiegają wysuszeniu skóry. Jeśli wybrany przez nas preparat nie zawiera substancji nawilżających, należy często smarować ręce odpowiednim kremem pielęgnacyjnym. Warto używać kremu do rąk z gliceryną, ponieważ nawilża ona skórę nie pozostawiając tłustego filmu. 

 

 

Co lepsze – płyn czy żel do dezynfekcji?

Produkty do dezynfekcji rąk są produkowane w postaci żeli lub płynów. Żele zawierają dodatek substancji zagęszczających, najczęściej karbomerów (poliakrylanów).  To, która forma jest lepsza, zależy od naszych preferencji. 

 

 

Jak zrobić własny płyn do dezynfekcji?

Komercyjne preparaty do dezynfekcji są zwykle dość drogie w przeliczeniu na litr – nawet po kilkadziesiąt lub ponad sto złotych za litr. Jeśli często dezynfekujemy ręce, wydatek może być znaczny. Warto wtedy rozważyć sporządzenie własnego płynu do dezynfekcji, który jest tak samo skuteczny, jak ten kupiony (z produkcją domowego żelu antybakteryjnego jest trudniej, ponieważ środki żelujące – karbomery – nie są tak łatwo dostępne w czystej postaci).

Aby zrobić własny, domowy płyn do dezynfekcji, należy kupić czysty alkohol – 96% lub 99%. Cena to zwykle kilkanaście złotych za litr. Następnie trzeba go rozcieńczyć wodą. Poniżej podajemy przepis na płyn zawierający około 70% wagowych etanolu (około 76% objętościowych). Jeśli użyjemy wody z kranu lub przegotowanej, to cena takiego płynu wyniesie około 10-12 zł za litr.

1. Sposób z użyciem wagi kuchennej. Na wadze postawić naczynie, wytarować. Wlać 700 g alkoholu, następnie 300 g wody. Dokładnie wymieszać. Można dodać 10-20 ml gliceryny, wtedy płyn nie będzie wysuszał skóry.
2. Sposób z bez użycia wagi. Przygotować szklane lub plastikowe naczynie z podziałką do 1000 ml. Odmierzyć 900 ml alkoholu. W innym naczyniu odmierzyć 300 ml wody, zmieszać alkohol z wodą. Można dodać 10-20 ml gliceryny, wtedy płyn nie będzie wysuszał skóry.

 

 

Jakiej wody użyć? 

Może być woda z kranu, jednak lepsza jest woda demineralizowana lub przegotowana, szczególnie jeśli woda z kranu jest twarda. Jeśli użyjemy wody demineralizowanej, to płyn po wyschnięciu nie pozostawi na powierzchni śladów, tylko ładnie odparuje. Jeśli chcemy przygotować mniej lub więcej płynu, niż jest w przepisie, wystarczy odpowiednio zmienić ilości składników, z zachowaniem ich proporcji. Tak przygotowany płyn można przechowywać w szczelnie zamkniętej, szklanej lub plastikowej butelce. Jeśli chcemy mieć płyn do nadający się do dezynfekcji powierzchni, to lepiej nie dodawać gliceryny – zostawia ona na przedmiotach lepkie ślady.

Jeśli przypadkowo włożymy do ust palec po dezynfekcji takim płynem, okaże się, że jest on gorzki. Dlaczego? Alkohol etylowy nieprzeznaczony do celów spożywczych musi być skażony, aby uniemożliwić wypicie. Do tego celu używa się m.in. bitrexu, czyli denatonium. Jest to najbardziej gorzka ze znanych substancji. Jest używana np. w produktach zniechęcających do obgryzania paznokci typu „gorzki paluszek”. Skaża się nim rozpuszczalniki, środki czystości lub małe przedmioty, aby zabezpieczyć je przed połknięciem przez dzieci. W niewielkich ilościach nie jest szkodliwa, a większych – niemożliwa do spożycia, ze względu na bardzo gorzki smak.
 

 

 

Dla dociekliwych: obliczanie stężenia alkoholu – wagowe czy objętościowe? 

Często słyszymy, że właściwe stężenie alkoholu do dezynfekcji to przynajmniej 70%, a czasem, że 60%. Skąd ta rozbieżność? Aby to wyjaśnić, przypomnijmy sobie podstawowe wiadomości z chemii, dotyczące obliczania stężeń procentowych. Jeśli na przykład 100 g roztworu zawiera 62 g alkoholu (pozostałe 38 g to woda), to mamy do czynienia z roztworem o stężeniu 62%. Są to tzw. „procenty wagowe” lub „masowe”.  Jednak w przypadku alkoholu i innych cieczy, często dla ułatwienia stosuje się tzw. „procenty objętościowe”. Na pewno wszyscy widzieliśmy napisy na butelkach napojów alkoholowych – „40% vol” – to właśnie oznacza „40 procent objętościowych”. Stężenie procentowe objętościowe to liczba mililitrów substancji rozpuszczonej na sto mililitrów roztworu. Na przykład, jeśli 100 ml roztworu zawiera 70 ml alkoholu, to taki roztwór ma stężenie 70% vol (lub v/v).

Czy to nie wszystko jedno? Przecież 1 ml wody waży 1 gram. Jednak nie jest tak z alkoholem. 1 ml czystego alkoholu (etanolu lub izopropanolu) waży około 0,8 grama, czyli 100 ml to 80 g, a 1 litr – 0,8 kg. 

Przeprowadźmy proste obliczenie. 100 gramów 62% roztworu etanolu zawiera 62 g czystego alkoholu. Ile to mililitrów? Jeżeli 80 g alkoholu to 100 ml, to 62 g alkoholu to 77,5 ml. Dodatkowo roztwór zawiera 38 g wody (100-62=38), czyli 38 ml. Łącznie wychodzi więc, że mamy 77,5 ml alkoholu w 115,5 ml roztworu (77,5+38=115,5). W rzeczywistości będzie to trochę mniej – około 110 ml, ze względu na tzw. zjawisko kontrakcji objętościowej. 77,5 ml na 110 ml to około 70% vol. 
Z naszych obliczeń wynika więc, że roztwór zawierający 62% wagowe etanolu to roztwór o stężeniu około 70% objętościowych. Stąd pozorne rozbieżności w zaleceniach – czy minimalne stężenie to 60% czy też 70%. Należy zawsze zwrócić uwagę, czy ktoś mówi o procentach wagowych, czy objętościowych. Opcja „domyślna” to procenty wagowe, jednak nie wszyscy się do tego stosują.