Nagroda Nobla 2023 - literatura 

W uzasadnieniu Szwedzkiej Akademii czytamy, że Jon Fosse został nagrodzony„za nowatorskie sztuki i prozę, które dają głos temu, co niewypowiedziane”. Jon Fosse jest 120 laureatem literackiego Nobla. Nagroda została przyznana po raz pierwszy w 1901 roku. Nagrodzono francuskiego poetę Sully’ego Prudhomma, choć niemal wszyscy oczekiwali, że szwedzcy akademicy nagrodzą Lwa Tołstoja.

Polscy czytelnicy mogą poznać Noblistę dzięki przekładom. Właśnie ukazał się pierwszy tom jego autobiograficznego projektu „Septologia” w tłumaczeniu Iwony Zimnickiej. To czwarta Nagoda Nobla z dziedziny literatury dla Norwegii.
 

Jon Fosse septologia książka
 

Literackiego Nobla kilkakrotnie otrzymywali polscy twórcy. Po raz pierwszy, w 1905 roku otrzymał ją Henryk Sienkiewicz. W 1924 roku literackiego Nobla otrzymał Władysław Reymont za „Chłopów”, których ekranizacja właśnie weszła do kin. Pozostali polscy laureaci to Isaac Bashevis Singer, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska i - w 2018 roku - Olga Tokarczuk.

Kim jest Jon Fosse?

Jon Olav Fosse urodził się we wrześniu 1959 roku w niewielkim miasteczku na południowo-zachodnim wybrzeżu Norwegii. Studiował literaturoznawtwo na uniwersytecie w Bergen. Zadebiutował w 1983 roku powieścią „Raudt, svart”. Pisze w nynors, jednym z dwóch - obok bokmål - standardów piśmienniczych języka norweskiego.

W połowie lat 90., już jako uznany prozaik, Fosse sięgnął po dramat. I na tym polu odniósł niezwykły sukces. Jego sztuki są wystawiane przez teatry na całym świecie, doczekały się też przekładów na ponad 40 języków. Po polsku ukazywały się w miesięczniku „Dialog” oraz w zbiorze książkowym - „Suzannah” wydała w 2007 roku oficyna Panga Pank w przekładzie Ewy Partygi.

W pierwszej dekadzie lat dwutysięcznych Fosse porzucił pisanie dramatów i wrócił do prozy. I tu również odniósł sukces. Jego trylogia powieściowe została wyróżniona Nagrodą Nordycką, najważniejszym spośród przyznawanych w krajach skandynawskich, a „Septologia”, siedmiotomowy projekt prozatorski, który ukazywał się po norwesku w latach 2019-2021, przyniósł mu m.in. nominację do Międzynarodowego Bookera.

Pierwszy tom „Septologii”, zatytułowany „Drugie imię” w przekładzie Iwony Zimnickiej ukazał się we wrześniu tego roku nakładem ArtRage. To proza niełatwa, pozbawiona kropek, zaczynająca się od monologu przypominającego strumień świadomości, ale - gdy już czytelnik w nią wsiąknię - porywająca. Historia malarza i wdowca, Aslego, który w dramatycznych okolicznościach spotyka kogoś, kto jest jego sobowtórem, ale takim, który w życiu podjął lepsze decyzje, jest historią stawiającą pytania o rzeczy w życiu - i literaturze - najważniejsze. Fosse odżegnuje się od autobiograficznych interpretacji swojej prozy, ale sporo go łączy z bohaterami „Septologii”, jak choćby alkoholizm, czy przejście na katolicyzm.

Fosse ma kilka domów. Od norweskiego króla otrzymał rezydencję, która znajduje się na terenie pałacowych zabudowań w Oslo, ale częściej można spotkać go w Austrii, gdzie mieszka ze swoją, pochodzącą ze Słowacji, żoną. Pisarz podkreśla, że pisze od piątej rano. Ale - jak mówi w licznych wywiadach - nie wie, dokąd go poprowadzi pisanie. Nie pisze z gotowym planem. Charakterystyczną cechą jego utworów są liczne powtórzenia oraz to, że forma i język bywają ważniejsze od samej historii. To one prowadzą czytelnika i niejako stwarzają opowieść.

Po ukończeniu „Septologii” Fosse wrócił do pisania dramatów. Zaczął od monologu starszego mężczyzny, w którym rozważa kwestie życia po śmierci. Bohater „Slik var det” (A było tak) jest samotnym malarzem, co zbliża go do głównych bohaterów „Septologii”. Dużo miejsca w twórczości Fossego zajmują rozważania nad tym, jak coś przedstawić. Każde medium ma swoją specyfikę. „To, co piękne w życiu, okazuje się brzydkie na obrazie, gdy piękna jest za dużo”, pisał w jednym z tekstów. Podobnie w literaturze, Fosse zauważa, że ważne jest, by tekst nie był tylko mądry, ale miał też duszę. A piękno - zdaniem norweskiego dramatopisarza - wymyka się podziałowi na dobre i złe, można je znaleźć wszędzie.

Więcej newsów znajdziesz na Empik Pasje w dziale Czytam. 

okładka: Niklas Elmehed © Nobel Prize Outreach