Uwaga! Ten artykuł ma charakter wyłącznie edukacyjny. Nie służy samodiagnozie ani samoleczeniu, nie może też zastąpić indywidualnej konsultacji lekarskiej.
Co to jest borelioza?
Borelioza (inaczej zwana chorobą z Lyme lub boreliozą z Lyme) to choroba zakaźna wywoływana przez bakterie o nazwie Borrelia burgdorferi. Podobną chorobę wywołują także inne gatunki z rodzaju Borrelia, dlatego są łącznie określane jako Borrelia burgdorferi sensu lato, czyli Borrelia burgdorfei „w szerokim znaczeniu”. Zarazki boreliozy należą do rzędu krętków, podobnie jak krętek blady (Treponema pallidum), który powoduje groźną chorobę weneryczną - kiłę. Zarówno kiła, jak i nieleczona borelioza są chorobami postępującymi i przewlekłymi. Jednak w przeciwieństwie kiły, bakterie boreliozy nie są przenoszone drogą płciową, ale przez ukąszenia kleszczy. Najwięcej nowych przypadków boreliozy wykrywa się w Polce w miesiącach letnich, kiedy aktywność kleszczy jest największa, a ludzie chętnie przebywają na łąkach, w parkach i lasach.
Objawy boreliozy
Objawy boreliozy bywają zróżnicowane, mogą też mieć rozmaite stopnie nasilenia – od uczucia zmęczenia, rozbicia i podwyższonej temperatury, przez niespecyficzne objawy grypopodobne, aż do ciężkich objawów ze strony układu nerwowego, mięśni, serca, skóry lub stawów. Charakterystycznym objawem boreliozy jest rumień wędrujący, który pojawia się u 20-80% zakażonych we wczesnym stadium boreliozy.
Możemy wyróżnić następujące etapy i towarzyszące im objawy boreliozy:
-
Objawy boleriozy – Stadium 1 – borelioza wczesna
-
- Borelioza wczesna zlokalizowana (ograniczona). Rozwija się w ciągu pierwszego miesiąca od zakażenia. Na tym etapie objawy obejmują przede wszystkim zaczerwienienie w miejscu wkłucia kleszcza i rozwijający się tzw. rumień wędrujący (erythrema migrans). Jest on najbardziej charakterystycznym objawem boreliozy, a jego wystąpienie pozwala postawić jednoznaczną diagnozę, bez potrzeby przeprowadzania dodatkowych badań.
Jak wygląda rumień wędrujący? Jego rozwój ma miejsce najczęściej w ciągu 3-30 dni od ukąszenia zakażonego kleszcza. Zaczyna się od małej plamki lub grudki, która powiększa się, tworząc coraz większe koło na skórze. Niektóre rumienie osiągają nawet kilkadziesiąt centymetrów średnicy. Stopniowo środek koła przejaśnia się, a obwód pozostaje czerwony, z wyraźnie zarysowaną granicą. Cała zmiana przyjmuje wygląd „tarczy strzelniczej”, złożonej z koncentrycznie ułożonych kręgów: czerwonej plamki w środku, jasnego wnętrza i czerwonego obwodu. Czasem przejaśnienie nie występuje. Rozmiar rumienia zmienia się w czasie, stąd nazwa – „wędrujący”. Najczęściej skóra objęta rumieniem nie swędzi ani nie boli, jednak mogą mu towarzyszyć ogólne objawy złego samopoczucia – zmęczenie, bóle głowy, mięśni i stawów, „łamanie w kościach”, podwyższona temperatura itp. Po pewnym czasie (zwykle po kilku tygodniach) rumień znika bez śladu, ale nie oznacza to wyleczenia choroby! Borelioza przechodzi wtedy w drugie stadium i rozwija się dalej. Należy pamiętać, że choć rumień wędrujący jednoznacznie wskazuje na boreliozę, to nie występuje on u wszystkich chorych. Brak rumienia nie wyklucza więc zakażenia boreliozą. Tym bardziej należy obserwować swój organizm przez dłuższy czas po ukąszeniu kleszcza.
Rzadziej w miejscu wkłucia kleszcza pojawia się limfocytoma boreliozowa, czyli ziarniniak limfocytowy skóry. Jest to mały, sinoczerwony guzek, który może pozostawać na skórze nawet przez kilka lat. Guzek zwykle nie boli, jest twardy i dobrze odgraniczony od otaczającej skóry.
-
- Borelioza wczesna rozsiana. Rozwija się przez pierwsze kilka-kilkanaście tygodni od zakażenia. Na tym etapie bakterie rozprzestrzeniają się po całym organizmie. W tym czasie mogą się pojawić wtórne rumienie wędrujące, w różnych miejscach ciała, a także objawy ogólne i ze strony różnych układów narządowych, np. zmęczenie, rozbicie, podwyższona temperatura, bóle głowy, mięśni i stawów, objawy sercowe i objawy ze strony układu nerwowego. Nie wszystkie objawy muszą wystąpić jednocześnie.
-
Objawy boleriozy – stadium 2 – borelioza późna
Borelioza późna rozwija się w ciągu kilku miesięcy i lat po zakażeniu. Choroba stopniowo atakuje różne narządy i układy. Do najczęściej występujących objawów późnej boreliozy należą:
-
- neuroborelioza, czyli boreliozowe zapalenie opon mózgowych, mózgu, rdzenia kręgowego, nerwów obwodowych itd.,
- boreliozowe zapalenie stawów,
- przewlekłe zanikowe zapalenie skóry, szczególnie skóry kończyn.
Diagnostyka boreliozy – jak odczytać wyniki?
Jeśli po ukłuciu kleszcza wystąpił charakterystyczny rumień wędrujący, to sprawa jest prosta. Należy pokazać go lekarzowi, który potwierdzi diagnozę i od razu przepisze antybiotyki.
Jeśli u pacjenta nie wystąpi rumień wędrujący lub wystąpi, ale wygląda nietypowo, pozostanie niezauważony lub nierozpoznany, to konieczna będzie dalsza diagnostyka boreliozy. Diagnostyka ta obejmuje kilka etapów, a na jej wynik może wpływać wiele czynników, m.in. zakażenie krętkiem kiły, wirusem HIV lub EBV (powodującym mononukleozę zakaźną). Dlatego wyniki badań zawsze powinien interpretować lekarz specjalista, w powiązaniu z informacjami uzyskanymi od pacjenta, objawami klinicznymi, obecnością czynników ryzyka zakażenia (np. po jakim czasie kleszcz został usunięty z ciała lub czy było ich wiele) i ewentualnie wynikami innych, dodatkowych badań.
Badania na boreliozę
Diagnostykę boreliozy zawsze przeprowadza lekarz. Najpierw należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który może skierować chorego do specjalisty chorób zakaźnych. Jeśli u pacjenta wystąpi typowy rumień wędrujący, to nie ma potrzeby wykonywania dalszych badań. Lekarz od razu przepisuje kurację antybiotykową, która w ogromnej większości przypadków skutecznie eliminuje zakażenie. Jeśli wygląd rumienia budzi wątpliwości, lekarz może zalecić dodatkowe badania serologiczne.
Badania serologiczne w kierunku boreliozy polegają na wykryciu w surowicy krwi przeciwciał skierowanych przeciw bakteriom Borrelia. Takie przeciwciała pojawiają się dopiero po 4-6 tygodniach od zakażenia, dlatego wykonywanie ich zaraz po ukłuciu przez kleszcza nie ma sensu. Przeciwciała te dzielą się na dwa typy:
- IgM, które pojawiają się jako pierwsze i świadczą o niedawnym zakażeniu oraz
- IgG, które pojawiają się później i pozostają we krwi nawet przez lata. Mogą one świadczyć o obecnym lub dawno zwalczonym zakażeniu. Nie wskazują więc jednoznacznie na obecność zarazków w organizmie. Wiele zdrowych osób, które kiedyś miało kontakt z bakteriami Borrelia i zwalczyło je, ma we krwi przeciwciała IgG.
Zwykle wykonuje się badania na obydwa typy przeciwciał – borelioza IgM i IgG, a wyniki interpretuje się łącznie.
Etapy diagnostyki boreliozy
W pierwszej kolejności lekarz zleca badanie na przeciwciała borelioza IgM i IgG metodą immunochemiczną (ELISA lub EIA). Jeśli wynik wyjdzie dodatni lub niepewny, to w drugim etapie wykonuje się potwierdzające badania metodą immunoblot (np. Western blot). Jest to metoda bardziej czuła i pozwala wykryć przeciwciała przeciwko konkretnym antygenom bakterii, czyli cząsteczkom białek lub cukrów obecnym na ich powierzchni. Wynik badania w kierunku przeciwciał przeciw antygenom boreliozy IgG lub IgM immunoblot jest decydujący i to na jego podstawie lekarz decyduje o podjęciu leczenia.
Wykrywanie bakterii Borrelia u kleszcza
Dodatkowym badaniem, które ma pomóc w oszacowaniu ryzyka zakażenia boreliozą po ukąszeniu przez kleszcza jest analiza samego pasożyta. Istnieją testy wykrywające antygeny lub materiał genetyczny Borrelia burgdorferi w wyjętym z ciała kleszczu. W aptekach i sklepach medycznych dostępne są domowe testy antygenowe, a niektóre laboratoria diagnostyczne mają w ofercie wykrywanie DNA bakterii w zabitym kleszczu metodą PCR. Jaka jest jednak rzeczywista wartość takich badań? W „Stanowisku Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych w sprawie badania kleszczy na obecność Borrelia burgdorferi w celu ustalania postępowania u osoby pokłutej przez kleszcze” czytamy: „brak jest dowodów naukowych i klinicznych na celowość badania kleszczy na obecność Borrelia burgdorferi w celu ustalania postępowania u osoby pokłutej przez kleszcze. Postępowanie takie nie jest zalecane w wytycznych krajowych i międzynarodowych i jest całkowicie nieprzydatne w diagnozowaniu i podejmowaniu decyzji o leczeniu lub profilaktyce boreliozy z Lyme”. Dlatego badanie takie może być najwyżej dodatkowym testem wykonanym „z ciekawości”, a jego wynik negatywny nie zwalnia z bacznej obserwacji swojego stanu zdrowia.
Leczenie boreliozy
Boreliozę leczy się antybiotykami, przy czym im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym lepiej. Leczenie rozpoczęte na wczesnym etapie choroby pozwala uniknąć późniejszych powikłań. Odpowiednia kuracja antybiotykowa (trwająca zwykle do 30 dni) pozwala skutecznie zwalczyć zakażenie. Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych nt. diagnostyki i leczenia boreliozy z Lyme z 2018 roku nie ma potrzeby rutynowego powtarzania antybiotykoterapii ani stosowania wielomiesięcznych kuracji wieloma różnymi antybiotykami. Nie powinno się także „na wszelki wypadek” zalecać antybiotyków po każdym ukąszeniu kleszcza, jeśli nie ma żadnych objawów choroby. Takie postępowanie jest zalecane tylko w indywidualnych przypadkach, w których lekarz uzna, że ryzyko zakażenia jest wysokie i warto profilaktycznie podać pacjentowi leki. Trzeba pamiętać, że przyjmowanie antybiotyków (szczególnie długotrwałe) wiąże się z ryzykiem różnych działań niepożądanych. Dlatego w przypadkach wątpliwych odpowiedzialny lekarz dokładnie rozważa wszelkie „za” i „przeciw” podjęcia lub zaniechania profilaktycznej kuracji, aby korzyści dla pacjenta zawsze przeważały nad ewentualnym ryzykiem.
Więcej poradników znajdziesz na Empik Pasje w dziale Zdrowie.
Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com
Bibliografia
- Stanowisko Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych w sprawie badania kleszczy na obecność Borrelia burgdorferi w celu ustalania postępowania u osoby pokłutej przez kleszcze z 02.08.2023. Link: http://www.pteilchz.org.pl/wp-content/uploads/2023/08/Stanowisko-ZG-w-sprawie-badania-kleszczy-1.pdf (dostęp: 12.01.2024),
- Diagnostyka i leczenie boreliozy z Lyme. Standardy Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych z 2018 r. Link: http://www.pteilchz.org.pl/wp-content/uploads/2018/11/borelioza_z_lyme_2018.pdf (dostęp: 12.01.2024),
- Dr hab. n. med. Ernest Kuchar, „Kleszcze i borelioza: przyczyny, objawy i leczenie boreliozy z Lyme”. Artykuł w serwisie Medycyna Praktyczna dla pacjenta. Link: https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/158905,borelioza-zlyme (07.06.2022, dostęp: 12.01.2024).
Komentarze (0)